Communicatievraagstukken oplossen met een socratisch gesprek

Maar bereiken zij dan echt alle gewenste doelgroepen? De achterliggende vraag blijft vaak onderbelicht: is het wel mogelijk om iedereen te bereiken? Samen met een groep communicatieprofessionals gingen wij met deze centrale vraag aan de slag in een socratisch gesprek over diversiteit en inclusie in communicatie.

Bij een socratisch gesprek draait alles om ervaringen. Het is een gezamenlijk onderzoek naar de waarheid of de waarheid van de groep. Deelnemers stellen oordelen uit, luisteren goed naar elkaar en de ervaringen zijn concreet. Mensen ontdekken wat ze vinden over hun ervaringen en welke overtuigingen hierachter zitten. Doorvragen en reflecteren spelen hierbij een belangrijke rol.

‘Ik weet dat ik niets weet’

Over Socrates, naar wie dit gesprek genoemd is, zijn heel veel boeken geschreven en studies gedaan. De Griekse filosoof leefde van 469 tot 399 voor Christus. In de boeken van zijn leerling Plato lezen we verhalen over de manier waarop Socrates de pleinen en markten afliep om met mensen over wezenlijke zaken te filosoferen. ‘Ik weet dat ik niets weet’ was Socrates’ gevleugelde uitspraak. Hij stelde daarom heel veel vragen om wijzer te worden. En om meningen van anderen bespreekbaar te maken. Ook in onze huidige tijd van meningen delen en ‘dingen vinden’ is dit geen overbodige luxe. De dosis openheid en nieuwsgierigheid van Socrates is een mooi voorbeeld van hoe we elkaar en onszelf beter en objectiever kunnen bevragen over belangrijke thema’s.

Leonard Nelson

De Duitse filosoof Leonard Nelson ontwikkelde aan het begin van de 20ste eeuw op basis van de dialogen van Socrates een gespreksmethode die toepasbaar is in bijvoorbeeld onderwijs, politiek en organisaties. Volgens het zogenoemde ‘zandlopermodel’ vinden deelnemers algemene antwoorden (principes of wijsheden) op een conceptuele filosofische vraag door hun eigen concrete ervaring met elkaar te onderzoeken.

Het zandlopermodel representeert het niveau waarop de informatie wordt besproken

Springlevende methode

Dat de Socratische methode springlevend is, blijkt wel uit de verkoopcijfers (meer dan 100.000 exemplaren) van de bestseller ‘Socrates op Sneakers’ van Elke Wiss. Een filosofische gids met tips om vragen te stellen die verrassen en aan het denken zetten. Een manier van vragen die gekoppeld is aan universele thema’s zoals rechtvaardigheid, vriendschap en inclusiviteit. De socratische manier van gesprekken voeren wordt ook in werksituaties ingezet. Binnen het programma Dialoog en Ethiek , een reactie van de Rijksoverheid op de toeslagenaffaire, zet de methode ambtenaren aan het denken over ethische dilemma’s.

Diversiteit

We waren zelf erg benieuwd hoe het is om een socratisch gesprek te voeren over een communicatievraagstuk. Met een groep van zes communicatieprofessionals besloten we – heel socratisch – de proef op de som te nemen. Met als hoofdvraag: wat betekent diversiteit en inclusie voor jou? Alle deelnemers dachten na over een ervaring die aansloot bij dit thema en wat hen aan het denken heeft gezet. Het mocht zowel een ervaring zijn uit de werksfeer als uit de privé-omgeving. We dachten na over de feiten (wie, wat, waar, wanneer, waarom en hoe), wat we deden, wat we dachten en welke vraag hieraan ten grondslag lag.

Ervaringen

Omdat we allemaal op interim opdrachten zitten bij verschillende opdrachtgevers, kwamen er uiteenlopende ervaringen naar boven. Zo ging een van de deelnemers dieper in op een mooie ervaring die zij rond diversiteit had met collega’s tijdens de coronapandemie. Een ander besprak een ervaring rond het doorvoeren van veranderingen in een organisatie en een van de deelnemers ondervond dat het er op het platteland anders aan toe gaat dan in de stad. Ook schijndiversiteit kwam aan de orde. Na het delen van alle ervaringen, besloten we er één uit te diepen. Die ging over een onduidelijke brief van een gemeente waarin veel jargon was gebruikt.

Inzicht

Vaak zijn onze gesprekken gericht op het vinden van een antwoord of conclusie. Maar bij een socratisch gesprek gaat het vooral om de weg daarnaartoe. Alles draait om het stellen van vragen die een écht verdiepend gesprek opleveren. Uit onze concrete ervaringen haalden we een aantal interessante inzichten die gaan over:

1. goed luisteren;
2. kritisch doorvragen;
3. goed lezen wat er staat;
4. nadenken voordat je iets zegt;
5. niet te snel aannames doen;
6. jezelf in een ander verplaatsen;
7. toegeven dat je niet alles weet;
8. accepteren dat er verschillende (politieke) belangen een rol spelen.

Het belangrijkste inzicht dat uit ons gesprek naar voren kwam is dat diversiteit en inclusie, als het om communicatie gaat, stap 1 moet zijn. En niet het sluitstuk.

Socratisch gesprek als communicatiemiddel

Je zou kunnen zeggen dat het open deuren zijn. Maar door aan de hand van de verschillende ervaringen over diversiteit en inclusie te praten, ontstonden er dieper gewortelde inzichten. Het sterke van een socratisch gesprek is dat het heel geschikt is om abstracte begrippen concreet te maken. Denk bijvoorbeeld aan het samen betekenis geven aan de kernwaarden van jouw organisatie. Andere voorbeelden van startvragen voor een socratisch gesprek kunnen bijvoorbeeld zijn:

• wat is eerlijkheid?
• wat is duurzaamheid?
• wat is goed onderwijs?
• wanneer ben je goede buren?
• wanneer heb je een goed gesprek?
• wat is samenwerking?
  

Zou jij erover nadenken om een socratisch gesprek in te zetten wanneer je doelgroepen mee wil laten praten over plannen van (overheids)organisaties? Waarom wel of niet? Laat het ons weten in de reacties! Ons socratische gesprek smaakte in ieder geval naar meer. Het bracht allerlei vervolgvragen op, waar we binnenkort graag weer een socratisch gesprek over voeren met elkaar.